Mediacja jest jedną z form Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów (ADR), sposobem rozwiązywania konfliktów między dwiema lub więcej stronami z konkretnymi nastawioną na uzyskanie konkretnych rezultatów. Mediacja jest zwykle procesem dobrowolnym, chociaż czasami statut, zasady lub orzeczenia sądowe mogą obligować strony udziału w mediacji.
Mediacja to w gruncie rzeczy negocjacje wspomagane przez neutralną osobę trzecią, mediatora, który nie osądza, lecz pomaga szukać dobrowolnego rozwiązania, które byłoby satysfakcjonujące dla wszystkich stron zaangażowanych w spór.
Mediatora obowiązuje bezstronność, wspiera on obie strony w mediacji i nie przedkładając interesów jednej strony ponad drugą, mediator nie powinien też faworyzować określonego wyniku w mediacji, czyli pozostawać neutralny wobec przedmiotu sporu.
Podczas gdy postępowania sądowe są procesem rozstrzygania sporu, mediatorzy ułatwiają jego rozwiązanie przez strony, wspierając je w znalezieniu wspólnej płaszczyzny, często wspierając poszukiwanie twórczych rozwiązań i przygotowując ostateczne porozumienia. Postępowania sądowe, czy arbitrażowe nastawione na rozstrzygnięcie, mogą tak zaostrzyć relacje, że może już nie być miejsca na dalszą współpracę pomiędzy stronami w przyszłości.
Zaletą mediacji jest to, że jest tanią, szybką i najbardziej dostępną metodą rozwiązywania konfliktów, opierającą się na współpracy, w której każda ze stron aktywnie dąży do wypracowania i zawarcia akceptowalnego porozumienia. Celem jest wypracowanie takich uzgodnień, które przyniosą korzyści obu stronom, a przynajmniej pozwolą uniknąć sytuacji, w której po zakończeniu mediacji ktoś znajdzie się na gorszej pozycji. Ważnym elementem zasad mediacji jest dobrowolność, która oznacza, że każda ze stron może przerwać proces mediacji w dowolnym momencie jej trwania.
Jeśli dojdzie do porozumienia, ugody mediacyjne mogą zostać zawarte ustne lub pisemne, a treść zależy od rodzaju przyjętych uzgodnień. Jeżeli jednak porozumienie nie zostanie osiągnięte, strony mogą podjąć decyzję o dochodzeniu swoich roszczeń przy pomocy innych instrumentów.
Mediation has many positive qualities as it appears to be the least expensive, quicker, prompt, most attainable method to solve disputes, and is based on a collaborative approach where each party is motivated to work together to solve the issues and reach best agreements. It is expected that the results agreed will benefit both parties or, at least, avoid that anyone is worse off after the mediation. Another advantage is that parties can stop the mediation process at any time by either party dissatisfied with the process.
If a solution is reached, mediation agreements may be oral or written, and content varies with the type of mediation. If an agreement is not reached, however, the parties may decide to pursue their claims with other instruments.
Mediacja jest często mylona z innymi rodzajami Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów (ADR) takimi jak arbitraż, procedury rzecznicze, pojednanie czy ustrukturalizowane negocjacje.
Mediator dąży do wypracowania przez strony wspólnego rozwiązania, pomagając zachować dobre relacje, koncentrując się na wspólnej płaszczyźnie, zamiast znajdować błędy i winę. W związku z tym mediator nie wydaje orzeczeń, ale stara się wzmocnić strony w rozwiązywaniu konfliktu.
Aby zrozumieć główne różnice pomiędzy mediacją a innymi rodzajami ADR warto zacząć od głównych cech mediacji: jej dobrowolności i elastyczności, neutralności i bezstronności mediatora, który nie rozstrzyga, ale wspiera samostanowienie stron. Zarówno w arbitrażu, jak i w mediacji, zatrudniane są neutralne osoby trzecie do nadzorowania procesu, jednak arbitrzy i rzecznicy mają kompetencję do wydawania (przynajmniej częściowo) wiążących decyzji, w mediacji to strony, a nie mediator, decydują czy i jak rozwiązać konflikt. Rozjemca ma większy wpływ na wyniki niż mediator, na przykład, ogłaszając (nie wiążącą) decyzję pojednawczą.
Mediacja jako metoda rozwiązywania konfliktów jest promowana przez Unię Europejską i wszystkie państwa członkowskie. Zielona Księga w sprawie alternatywnego rozwiązywania sporów w prawie cywilnym i handlowym, kodeks postępowania mediatorów i Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych, stanowią podstawy dla zwiększania dostępu obywateli wszystkich krajów Unii Europejskich do wymiaru sprawiedliwości, szczególnie w złożonych i przedłużających się sprawach wynikających z intensyfikacji wymiany handlowej, mobilności obywateli, rozwoju handlu elektronicznego czy migracji z krajów trzecich. Dyrektywa w sprawie mediacji ma zastosowanie we wszystkich krajach UE oraz w sporach transgranicznych w sprawach cywilnych i handlowych. Obejmuje spory, w których co najmniej jedna ze stron konfliktu ma miejsce zamieszkania w państwie członkowskim innym niż pozostali uczestnicy sporu, którzy zainicjowali postępowanie mediacyjne lub w którym została skierowana do mediacji przez sąd.
Głównym celem tego przepisu prawnego jest ułatwienie korzystania z mediacji w państwach członkowskich.
Większość krajów UE przestrzega obecnie Dyrektywy, w tym Belgia, Francja, Niemcy, Włochy, Polska, Rumunia i Słowenia. Niektóre państwa nawet rozszerzyły zakres procesu poza Dyrektywę, aby objąć spory krajowe, czyniąc je obowiązkowymi w niektórych sytuacjach.
Na przykład Włochy wdrożyły Dyrektywę na mocy dekretu ustawodawczego. Dotyczy to nie tylko roszczeń transgranicznych, ale także niektórych sporów krajowych.
Przydatne linki:
EU Overview on Mediation on the e-Justice Portal
Mediation in the European Union: An Introduction – european e-justice